Işıklandırma Seçimi

Işıklandırma seçimi, akvaryum kurulumlarında kafaları en çok karıştıran ve cevabı en çok havada kalan donanım seçimi olmaktadır. Isıtıcı ve filtre seçimleri; güç ve debilerine bakılarak seçilebilen, filtre içindeki biyolojik malzemeler ise gözenek miktarına bakılarak kolayca karşılaştırılabilen ve bütçeye göre uygunu alınan malzemelerdir ancak ışık gözümüzü kandıran, balığa göre, göze göre ve fotosentetik canlılara göre seçilmesi gereken bambaşka bir şeydir.

Akvaryumda ışıklandırmanın 3 görevi vardır.
[B]1- Akvaryumu güzel gösterme[/B]
[B]2- Canlıları güzel gösterme[/B]
[B]3- Varsa fotosentetik canlılara besin kaynağı olma. [/B]

İlk bölümümüz bana balık tutmayı öğrenmeyi değil balık almayı sevenlere gelecek. Beni fotonlarla uğraştırma kısa bilgi ver diyenlerin 1. Bölümü, biraz daha detay alayım diyenlerin ise hem 1 hem 2. bölümü okumalarını öneririm.

[B]1. Bölüm[/B]

Eğer ışık ile ilgili detaylı bilgi istemiyor, kısa ve basit cevaplar arıyorsanız; akvaryumu güzel göstermek için yüksek kelvinli lamba (6500-10000K), canlıların tüm renklerini görebilmek için yüksek CRI değerine sahip lamba, fotosentetik canlılar için ise hangi canlı besleniyorsa örneğin bitkiyse üzerinde bitki için özel üretildiği ibaresi yazılmış, mercan besleniyorsa da mercanlara yönelik olduğu yazılmış, mümkünse uzakdoğu değil, tercihen Alman malı, pahallı ve kaliteli bir ışıklandırma almanız iyi olacaktır.

Kelvin değerini göstermek için sayın Özgür Özkurt'un Yarışma katılımındaki fotoğrafı kullandım:

Düşük Kelvin (Sıcak Beyaz)
[IMG]https://foto.akvaryum.com/fotolar/1/300820181703261.jpg[/IMG]
Doğal ışık
[IMG]https://foto.akvaryum.com/fotolar/1/300820181702561.jpg[/IMG]
Yüksek Kelvin (Soğuk Beyaz+Mavi Karışımı)
[IMG]https://foto.akvaryum.com/fotolar/1/300820181703101.jpg[/IMG]

Hangi Kelvin değeri gözünüze hoş geliyorsa ona göre ışık seçimi yapabilirsiniz. Canlıların doğalarına yakın olsun derseniz, tropik ve sığ suda yaşayan türlerde daha düşük Kelvin, derinlerde yaşayan (Frontosa gibi) türlerde yüksek Kelvin daha doğru olur. Derinlere gidildikçe kırmızı maviden daha fazla soğrulduğu için genel görünüm daha mavileşir.

CRI değeri ise Kelvin gibi duruma ve zevkimize göre azını ya da çouğunu seçeceğimiz değil, her zaman 100'e en yakın değerini isteyeceğimiz bir değerdir. Önemi aşağıdaki fotolardan daha iyi anlaşılabilir.
[IMG]https://foto.akvaryum.com/fotolar/1/300820181712321.jpg[/IMG]
[IMG]https://foto.akvaryum.com/fotolar/1/300820181711051.jpg[/IMG]

Kelvin ve CRI'nın farkı aşağıdaki fotoğraflardan görülebilir. Art arda olan iki fotoda aynı Kelvinli tanklarda solda düşük CRI sağda yüksek CRI. Görünmektedir. Fotoğraflardan alttaki düşük Kelvin, üstteki yüksek Kelvinli bir aydınlatma sonucudur.
[IMG]https://foto.akvaryum.com/fotolar/1/300820181711331.jpg[/IMG]
[IMG]https://foto.akvaryum.com/fotolar/1/300820181711471.jpg[/IMG]

Tekrar hatırlayacağımız üzere, Kelvin akvaryumun içindeki canlı ve dekoru göstermekten ziyade akvaryumun genel renk tonunu belirliyor. Yüksek CRI ise içerisindeki canlıların ve dekorun gerçek renklerini görmemizi sağlıyor.

Akvaryumu güzel gösterme amacıyla konulacak ve 1 nolu amaca hizmet eden lambayı seçmeden önce, akvaryumun üzerinde yüksek CRI’ya sahip 2 nolu amaca hizmet eden lambayı ve alacaksanız fotosentetik canlıya uygun lambayı beraberce deneyin, ortaya çıkan genel renk göz zevkinize uygunsa ve toplam ışık gücü yeterliyse bu iki lamba tipi yeterli, 1.’ye gerek yok. Eğer 2. ve 3. tip lambaların beraber verdiği ışık boğuk, sarımsı veya pembesi gelir de, ortamın daha beyazımsı – mavimsi olmasını isterseniz yüksek kelvinli lamba ekleyerek görünümü istediğiniz seviyeye getirebilirsiniz. Sadece balık bakılacak akvaryumlarda önerilen litre başına düşen ışık gücü 0.15-0.25 watt / litre’dir. 100x30x40 lık bir akvaryuma 1 adet 30 wattlık yüksek CRI değerli 6500 K civarı bir floresan balıkları izlemeye yetecektir. Karbondioksit eklemesi olmayan low-tech bitkili sistemlerde litreye 0.25-0.35 watt, CO2 verilen akvaryumlarda litreye 0.35-0.6 watt düşecek şekilde floresan veya led lamba alınabilir. Floresanlar ve ledler arasında lumen / watt verimliliğinde ciddi fark yoktur, pratikte en büyük fark reflektörden oluşmaktadır. Reflektörsüz bir floresanın ışığının yarıdan fazlası boşa gider, reflektör ne kadar iyiyse, boşa giden miktarı da o kadar azalır. Özellikle Çin malı 2-4 floresanı üstteki basit tek reflektör ile yansıtan armatürlerin verimi oldukça düşüktür.Aşağıdaki gibi tüm floresanların bir reflektör altında olduğu armatürleri değil, her birinin ayrı ayrı kaliteli reflektörlerle çevrelendiği armatürler alınmalıdır.

[IMG]https://foto.akvaryum.com/fotolar/1/300820181741341.jpg[/IMG]

1. Bölüm'de son olarak Led, floresan ve tasarruflu lambaya değinelim. Tasarruflu lambalar da aslında balastı altına gizli floresanlardır. Nano tanklarda uzun floresanlar sığmadığı, sığsa bile çirkin görüneceği için bütçeniz varsa led, yoksa tasarruflu lamba alın. 70 cm'den uzun akvaryumlarda ise ister led ister floresan seçebilirsiniz. Her iki tip lambada da pahalı ve kaliteli Alman-Amerikan malları almayacaksanız, akvaryum için olan ucuz çin mallarındansa, piyasadan akvaryum için olmayan ve akvaryum için yapılan Çin mallarından daha ucuza mal olacak Philips, Osram gibi markaları tercih edebilirsiniz. Yeni başlıyorsanız ledi kendiniz karıştırmak yerine denenmiş ve işe yarayan karışımlardan yaptırınız.

[B]2. Bölüm[/B]

Ezbere değil, bilinçli seçim yapabilmek için ışığın ne olduğunu, Kelvin, CRI, Lumen, Watt gibi birimlerin ne olduğunu ve neden ihtiyaç duyulduğunu anlamak gereklidir. Işık, elektromanyetik dalga olan radyasyonun görülebilir kısmıdır. Bu dalgaların boyu 400-700 nm arasındaysa ışık diyor ve görebiliyoruz. Güneşten gelen radyasyonun dağılımı tüm dalgaboylarında eşit değildir, gerek güneş yüzeyinin sıcaklığı, gerekse atmosferdeki emilimler nedeniyle dalgaboyun göre değişiklik gösterir. Örneğin UV kısmının büyük kısmı atmosferdeki ozon tabakasında soğrulur, kızılötesi kısmın bir bölümü ise atmosferdeki karbondioksit ve su buharıyla aborbe edilir (küresel ısınma) ve nihayetinde kalanı dünya yüzeyine ulaşır. Örnek olarak Figür – 1’de güneşin ışınımını ve hangi dalgaboyunda ne kadar ışınım yaptığını görebiliriz. Gördüğümüz gibi mor ve kırmızıya giderken azalırken, yeşil civarı en yüksek seviyesinde. Grafiğin altındaki renkli alan ise metrekareye düşen toplam ışık gücünü gösteriyor. Figür - 2’ye bakınca ise elektrikçide satılan 4000K’lik eve takılan uygun bir floresanın dalgaboyuna bağlı dağılımı görüyoruz.
Elimizde ışık kaynağının figür 1 ve 2’deki gibi dalgaboyuna göre güç dağılımı olduğunda ışık ile ilgili kullanılan watt, PAR, lumen, CRI, Kelvin gibi değerlerin hepsini elde edilebilirsiniz, ışık adına en detaylı bilgi budur ancak bunların değil birini, hepsini bilsek bile Figür 1 veya 2’deki dağılıma ulaşamayız. O zaman PAR, lumen, CRI, Kelvin gibi değerleri niye kullanıyoruz? Örneğin elektrikçiyi arayıp istediğimiz lambanın spektrumunu anlatmak ve telefonda “abi uv si yok, maviye doğru ufak bir zıplama yapıyor, sonra yine alttan gidiyor, yeşile doğru hobaaa tepeye değiyor, sarıda yine alttan alıyor, kırmızıda son bir zıplama yapıyor” demek kulağa mantıklı gelmiyor. Dalga boyuna göre güç dağılımı gibi detaylı bilgi yanında, lamba ile ilgili bilgi verecek daha kısa ve net bilgiler gereklidir.

[IMG]https://foto.akvaryum.com/fotolar/1/060820181603321.jpg[/IMG]
Figür 1 – Güneş spektrumu

[IMG]https://foto.akvaryum.com/fotolar/1/060820181603111.jpg[/IMG]
Figür 2 – Standart floresan spektrumu

Gördüğümüz gibi Figür 2’deki floresan lamba spektrum dağılımının güneşin dağılımıyla alakası yok. 3 çeşit fosfor kullanılan floresanlar, dar aralıkta 3 zıplama yaparak (mavide, yeşilde ve kırmızıda) ışınım yapmış. Geniş spektrum görmek mümkün değil, floresanın 520 nm, 560-580nm arası ve 620 nm sonrası ışıması çok zayıf.
Yukarıdaki figürlere ve gökyüzünde gökkuşağına baktığınızda, pembe, kahverengi, gri, beyaz gibi renkler göremezsiniz. Keza bu durum lazerde de geçerlidir, o renklerde lazer yoktur çünkü bu renkler farklı dalgaboylarının üst üste binmesi ile insan gözünün ürettiği renkleridir. Mavi ve yeşili gördüğümüz dalgaboyları üstüste bir yere düşünce orayı beyaz görüyoruz, bu durum anlaşılır, zira hangi dalgaların ayrı ayrı düştüğünü görsek her şey çok karmaşıklaşırdı ancak bu durum bizim yanılmamıza da sebep oluyor. Bu konuda sarı örneğinden yola çıkacağım. İstanbul’da yaşayanlar Levent – Boğaziçi Üniversitesi metrosunu kullandıklarında iniş çıkışlardaki ışıklara dikkat etsinler. Metro giriş-çıkışı gökkuşağı renginde, haliyle bir bölümü sarı, sarının yanına gelince tepeye bakarsanız sarı renkte led göremezsiniz, sarıyı yapan iki tane led var, birisi yeşil, birisi kırmızı, üst üste binince sarı görüyoruz. Yeşil ve kırmızının oluşturduğu sahte sarı gibi bir de gerçek sarı vardır. 575 nm dalgaboyu civarındaki ışığı da sarı olarak görürüz. Eğer sadece 575nm’deki sarıda fotosentez yapan bir canlı olsa ve biz de ona yeşil ve kırmızıyla karışık olarak üretilen sarıyı versek o canlı ölür. İşte tam olarak bu yüzden fotosentetik canlılar için ışık seçerken asla gözümüze güvenmemeliyiz.
Üst üste binişleri bitkiye göre değil, gözümüze göre yorumlayan ve bize hangi renkte görüleceğini anlatan değer Kelvin’dir. 2700-3000K sarı, 4000K sarımsı beyaz, 5000K doğal beyaz, 6500K soğuk beyaz, 100000K mavimsi beyaz, daha yükseği ise aktiniğe giden mavi ışık olarak görülür. Kelvin değeri ışığın gücünden, yani miktarından bağımsızdır. Akvaryumda 3 tane 5000K’lık lamba yakarsanız 15000K olmaz, yine 5000K olur. Kelvin, ışığın hangi aralıkta baskın olduğuna dair bir fikir verir ama bu sadece kaba bir fikirdir, geniş spektrum mu, gerçek sarı mı gibi detayları bilemeyiz. Sadece yüksek kelvinde mavi bol, düşükte sarı ve kırmızı tayflar bol gibi yüzeysel fikir edinebiliriz.
Işık miktarını anlatmak için lümen kullanırız. 1 lamba 500 lumense aynı lambadan 3 tanesi 1500 lumen verir. Elektrik verimini hesaplarken (A+, A, B vb. gibi) lambanın watt başına verebildiği lümen değeri baz alınır. Lümenin en büyük dezavantajı insan gözünün parlaklığına göre hesaplanmasıdır. İnsan gözü en çok yeşil renge duyarlı o yüzden lamba üreticileri iyi not alabilmek için ürünlerinde yeşili bol tutuyorlar (örneğin Figür 2), bu da parlak görünen bir ışığa neden olsa da bitkiler için verimi düşürüyor zira bitkiler yeşil dalgaboyunu mavi ve kırmızı kadar verimli kullanamıyor, o yüzden de yeşili bol yansıtıyorlar ve biz onları yeşil görüyoruz.
Peki üretici firmaları insan gözünün yeşile duyarlılığını değerlendirip, ışık parlak görünsün diye tüm ışınımı yeşil yapsalar ne olur? O ışığın altındaki yeşil dışındaki renkleri göremeyiz. Kırmızı bir balık, kırmızı ışığı diğer dalgaboylarından daha çok yansıttığı için kırmızı görünür, eğer ortamda kırmızı ışık yoksa onu kırmızı göremeyiz. Görme eylemi; ışığın ışık kaynağından önce cisme, ardından gözümüze gelmesi ile oluyor, bu nedenle eğer kaynağımız cismin rengini barındırmıyorsa, cismin rengini göremiyoruz. Akvaryumdaki cisimlerin (dekor, balıklar, bitkiler vb.) renklerini tam olarak görebilmek için kaynağın görülebilir dalgaboylarının tamamını içermesi lazım. Kaynağın gözümüze verdiği rengi anlatan değer Kelvin’di. Kaynağın renk spektrumunun yüzde kaçını kapsadıığını anlatan değer ise CRI yani Color Rendering Index denilen renk geriverme indeksidir . CRI 100 ise kaynak ışık spektrumundaki tüm renkleri kapsıyor demek. CRI’nın da kendi içinde alt grupları var ancak hem işi daha karmaşıklaştırmamak hem de lambaların o kadar detaylı değerlerine ulaşmak zor olduğundan ona değinmeyeceğim. Biz temelde ışığın balıkların rengini göstermesini istiyoruz. Bu yüzden geniş spektrumlu bir lamba seçeceğiz. Bunun için lambanın CRI değerine bakacağız, Figür 3’de lambanın CRI değerinin gördüğümüz renge etkisi gösteriliyor. Kelvinin etkisini yanan lambaya bakarak anlayabiliriz ancak CRI’nın etkisini anlamak için lambaya değil aydınlattığı cisme bakmak gereklidir.

[IMG]https://foto.akvaryum.com/fotolar/1/060820181602401.jpg[/IMG]
Figür 3 – CRI değişimi
Küçük bir ipucu. Gariban, eski tip tungsten lambaların (ampül) CRI değeri 100'dür. Her rengi gösterirler ancak görünemeyen kızılötesinde çok fazla ışın yaydıkları için verimsizdirler, mevcut aydınlatmanızı test etmek için akvaryumunuzun ışığı yanıkken üstünde bir de tungsten lamba yakın, eğer göremediğiniz güzel renkleri görmeye başladıysanız ışıklandırmayı zenginleştirmenin vakti gelmiştir.

Lamba Tipi Seçimi
Bu bölümde akvaryumlarda en sık kullanılan 2 ışıklandırma tipi olan floresan ve ledi karşılaştıracağız. Bitkiler veya mercanlar üzerine gelen ışığın ledden mi yoksa floresandan mı geldiğini ayırt etmez, dalga çıktığı kaynağa göre farklı hareket etmez, o nedenle led altında bitki olmaz, floresan yeterli gelmez gibi yorumlar doğru değildir. Her iki tipte de bitkiler için de, mercan için de uygun tayfa sahip olan ve olmayan lambalar var. Farkları çıkardıkları ışıklardan değil, fiyat, geometri, dayanıklılıkları gibi parametrelerden kaynaklanmaktadır. Bu iki tip lambanın akvaryumlar için kullanılırken artılarını ve eksilerini bildiğim kadarı ile listeledim.
Floresanın artıları:
1- Ucuz. En kaliteli floresan ile, vasat led karşılıştırılırsa kafa karışabilir ancak benzer kalitedeki ışıklandırmalarda, floresan çözümler ledlerden 2018 yılı başı itibarı ile hala daha ucuz. T8 floresanlar senede 1 değiştirilmesi gerekse de stabilliği 3 yılı aşan T5’ler hala LEDlerden daha fizibil durumdalar.
2- Çizgisel ışık kaynağı olduğu için floresan bitkinin altında tam gölge yapmaz. Işık tek bir bölgeden geldiği zaman, bir yaprak altındaki yaprakları tam gölgeleyerek gelişmelerini kesiyor, üstlerin sık yapraklı, altların ise seyrek olmasına ya da çürümesine yol açıyor. Çizgisel ışık kaynağında bir noktadan ışık alamayan yaprak da lambadaki başka bir noktadan alabiliyor.
Floresanın eksileri:
1- Boyutları LEDlerdeki gibi istediğiniz şekilde yapamıyorsunuz. Örneğin 60 cmlik bir akvaryuma 60 cm lik bir floresan başlığını da düşününce olmuyor, benzer şekilde nano tanklarda iri boyutlarından ötürü çubuk halde kullanılamıyorlar, tasarruflu ampül adıyla satılan kompakt halde kullanılmalarıı gerekiyor o da nano akvaryumlarda geniş yapısıyla çirkin duruyor ve o tip tasarruflu ampül adıyla satılan kompakt floresan ışıklandırmaların akvaryum için yapılanları çok nadir. Genelde ev aydınlatması için düşük CRI’lı kalitesiz ucuz lambalar.
2- Reflektör kullanılması gerekiyor. Reflektörsüz durumda ışığın yarısından çoğu akvaryumdan dışarıya gidiyor, o yüzden mutlaka çok kaliteli bir reflektör kullanılmalı ve reflektör sık sık toz ve kireçten temizlenmeli.
Ledlerin artıları:
1- Lamba daha minik olduğu için floresanlara göre daha ince ve şık armatürler üretilebiliyor.
2- Özellikle yavru gezdiren balıklar için aniden ışığın kapanması sorun yaratabiliyor. Ledlerde mikroişlemciler kullanılarak yavaş gündoğumu ve günbatımı yaparak, balıkların uykuya geçişi sağlanabiliyor. Floresanlarda da dimlenbilme özelliği var ancak, özellikle kısıktan kapanışa ledler kadar iyi geçiş yapılamıyor.
3- Uygun sıcaklık ve düşük nem sağlanırsa floresanlara göre daha uzun ömürlüler.
4- Floresanlarda akvaryum, balıklar ve bitkiler için uygun kombinasyonu tek lambada sağlamak mümkün olmayabiliyor, ledde daha kolay.
5- Noktasal kaynak olarak kullanıldığında deniz tabanında görülen parıltı ve titrek ışık olarak bilinen dalga gölgesi shimmering etkisi gözlemlenebiliyor. Ancak bu durumda da bitkilerin altında tam gölge sorunu olabiliyor. Ledler dilenirse floresan gibi geniş yayılabiliyor, bu durumda ise tam gölge sorunu kalkarken shimmering etkisi azalıyor.
Ledlerin eksileri:
1- Neme ve sıcaklığa karşı dayanıksızlar. Akvaryum için olmayan ne kadar led kullandıysam ilk 2-3 gün çok iyi performans verdi, sonra parlaklığı azaldı, 1 ay sonunda ise sönme noktasına geldi. Led armatür, akvaryum için özel olarak neme karşı dirençli bir şekilde yapılmış olmalı. Pasif ya da fanlı aktif bir soğutma ile led sıcaklığı kontrol altında tutulmalı. Işık floresan gibi geniş alandan yayılarak değil bir noktadan çıktığı için, o noktada sıcaklık çok yüksek seviyelere çıkıyor, doğal soğuma yeterli gelmiyor.
2- Pahalılar. Büyük bir akvaryum için bir led armatüre akvaryumun kendisinden ve mobilyasından daha fazla para ödemeniz olası.
3- Hazır almayacaksanız, floresan gibi çarşıdan alıp evde bağlayayım yapamıyorsunuz, istediğiniz kombinasyonda dizdirmek lehimletmek gerekiyor, orada da her bir ışığın ayrı tayfı var, lambaların olabildiğince armatüre homojen dağılması gerekiyor, başarılamadığında akvaryumda farklı bölgelerin farklı renk tonunda olması gibi sorunlar görülebiliyor.

Işıklandırmadaki Kayıplar
Işığın üretildiği kaynaktan akvaryuma gelene kadar kayıplarla karşılaşır. Bunlar geometiden kaynaklanan ışığın yayılmasından oluşan kayıplar, ışığın yansımasından kaynaklanan kayıplar ve ışığın soğrulmasından kaynaklanan kayıplardır.
Geometrik Kayıplar
Geometik kayıplara bakarken ilk başta ışık kaynağının akvaryumdan uzaklığını saymalıyız. Kaynak akvaryumdan uzaklaştıkça bu kayıp artar. Akvaryum tabanına ulaşamayan bu kayıplar genelde akvaryumun bulunduğu ortama dağılır. Işığı akvaryuma mümkün olduğunca yakın tutmak bu kayıbı azaltan en önemli müdahaledir. Bunun dışında akvaryuma girdikten sonra da tabana veya dekora ulaşamadan camdan dışarı çıkan kayıplar vardır. Camdan havaya geçiş sırasındaki güçlü yansıma nedeniyle bu kayıp biraz engellense de bir miktar kayıp olur. Bu kayıbın birazını döndürmek için eğer oradan akvaryum izlenmiyorsa yan camlara reflektör kağıt yapıştırılabilir. Eğer görsel olmayan, bitki üretimi amaçlı akvaryum varsa tankın her tarafı reflektör ile de kaplanabilir.
Ledlerin geometrik kayıplarını önleme amaçlı olarak konulan lensler ışığı konsantre ederken, hem lens malzemesinde soğurma hem de lens yüzeyinde yansıma nedeniyle ışık kaybı yaratırlar, bu durum da bir ödünleşim yaratır. Eğer ışık kaynağı yukarı asılması gerekiyorsa lensler kullanılmalı, yok yakına konumlandırılabiliyor ve lenssiz mevcut dağılım geometrik kayıp yaratmıyorsa lens kullanılmamalıdır.
Yansımadan Kaynaklı Kayıplar
Işık kaynaktan suya girene kadar eğer buhar camı kullanıyorsak 3 kullanmıyorsak 1 defa ortam değiştirip, doğal olarak da bir kısmını yansıtarak ilerliyor. Havadan cama, camdan havaya, ardından da havadan suya gidiyor. Örneğin cama dik gelen ışığın havadan cama girerken %4ü yansıyor, camdan havaya çıkarken tekrar %4’ü yansıyor, havadan suya girerken de %2’si yansıyor. 100 giren ışık, önce 96, sonra 92.2 en son da 90.3 olarak suya giriyor yani %10’u yansıyor. Buhar camı olmazsa 98 olarak suya giriyor yani %2’si yansıyor. Aradaki %8 çok önemli bir miktar değil ancak ne yazık ki buhar camı asıl kayıbı bu yansımada kaybettirmiyor. Üzerine biriken toz ve kireç ışığın geldiği yöne doğru geri saçılmasına yol açıyor ve ciddi sorun yaşatıyor. Bu nedenle buhar camının üzerinin tozunu sık sık almak, altını ise kireçden uzak tutmak lazım. Kireç buharlaşan değil sıçrayan sudan olur, camın altında oluşan kireçin yakınında hava taşı, iç filtre çıkışı gibi kabarcık patlatıp yukarı su sıçratan bir kaynak vardır, onu ışık kaynağından uzak bir kenara köşeye yönlendirip, ışık gelmeyen yeri kireçlendirmek lazım. %4 + %4 oan buhar camı yansımaları yansıma önleyici kaplama ile %2+%2 civarına çekilebilir. Şimdiye kadar uygulandığını duymadım muhtemelen sebebi fiyatıdır. Parlamaması adına gözlüklere bu tip uygulama yapılyor, hatta clear cam yerine ön cam bu şekilde üretilirse öncamdaki yansımayı da azaltır hem izlemede hem fotoğraf çekiminde kolaylık sağlar.
Soğrulmadan Kaynaklı Kayıplar
Işığın soğrulması da fazla üzerine düşülen ancak gerçekte etkisi çok düşük bir olaydır. Beer Lambert kanununu kullanarak ışığın suda ilerlerken soğrulmasını incelediğimizde, ışığın suya girişinden itibaren 30 cm ilerlediğinde %2’lik bir soğrulma olurken, 70 cm’de %5, 1 metre derinlikte ancak %7 lik bir kayıbın söz konusu olduğunu görüyoruz. Yani 1 metrelik bir su kolonu bile buhar camı kadar kayıp yaratmıyor. Üstelik 1 metredeki %7’lik kayıp mavi ve kırmızıda görünüyor, yeşil dalgaboyunda kayıp %2.5 civarı. Yani bu da demek oluyor ki yüksek akvaryumda ışık kaybının asıl sebebi bu başlıkta 1. Altbaşlık olan geometrik dağılma, ışığın tabana ulaşamadan camlardan çıkması veya bir kısmının armatürün yukarıda olmasından dolayı hiç akvaryuma uğramadan çevreyi aydınlatması. Tabi torf gibi su renklendiriciler kullanılırsa suyun soğurkanlığı ve toplam kayıptaki ağırlığı artar ve bu hesap ve çıkarım boşa düşer.
Buhar camında da ışık cam içinde ilerlerken soğrulmadan kaynaklı kayıp yaşanır. Dökme cam suya göre çok daha iyi bir absorbe edicidir ve suyun ışığa 1 metrede yaptırdığı kayıbı 1-2 cm’de yapar. Mavi ve yeşil tayfda kayıp daha çok olur, 4mm cam kalınlığında ortalama %2, 10mm’de ise %6’lık bir kayıp görünür.
Sonuç

Bu yazıdan çıkarım olarak şunları alabiliriz. Işık seçerken 3 amacı göz önünde bulunduruyoruz. Akvaryumun genel görünümü, ışığın sağladığı renk dağılımı ve fotosentetik canlılara faydası. Kaynaklar sınırlı ve para azsa, özellikle de bitki ve mercan akvaryumlarında ısıtıcı, pompa gibi şeylerde gerekiyorsa ucuza kaçıp, protein skimmer, ışıklandırma gibi malzemelerde kaliteli ürün almalıyız. Çünkü bu ürünler nicelik değil nitelik ürünüdür, şu kadar watt yeter diyip sadece güce bakarak alamayız. Canlıların tüm renklerini görebilmek için CRI değeri yüksek bir ışık kaynağı mutlaka bulundurmalıyız. Son olarak da ışık kayıplarını azaltmak için ışığı doğru konumlandırmalı, buhar camı kullanıyorsak onu olabildiğince temiz tutmalıyız.

Kendisi led alıp ışıklandırma toplatmak isteyen üyelere yönelik detaylı bir hesaplama aracı geliştirdik. [URL]https://www.akvaryum.com/Hesaplayici/led_sayisi.asp[/URL] Bu araç ile led tiplerinden adetler seçerek bu ledin oluşturduğu spektrumu, ona karışılık gelen Kelvin, CRI ve Watt değerlerini hesaplayabilmek mümkün.


İyi hobiler.
[EDIT]bjkalley,2018-08-30 17:51:18[/EDIT]

Öncelikle teşekkür ederim böyle güzel bir yazı hazırladığınız için. Şurayı sormak isterim;

[QUOTE=bjkalley]ıEğer sadece 575nm’deki sarıda fotosentez yapan bir canlı olsa ve biz de ona yeşil ve kırmızıyla karışık olarak üretilen sarıyı versek o canlı ölür. İşte tam olarak bu yüzden fotosentetik canlılar için ışık seçerken asla gözümüze güvenmemeliyiz.
[/QUOTE]

Varsayımınızı anladım, evet tek dalga boyunda fotosentez yapsaydı diğer dalgaboylarında bitki ölürdü. Ama gözümüze neden güvenmemeliyiz ? En az fotosentez aktivitesi, gözümüzünde en çok hoşlandığı yeşil dalga boyunda , ama yine de fotosentez aktivitesi yok mu? Saf yeşil dalgaboyunda ışık seçmeyeceksek, yine kırmızı mavi turuncu vs. herneyse dalgaboylarından birkaçı olacaksa bu aktiviteyi maksimum olmasa da arttıramazmıyız ?
Teşekkürler.
[IMG]https://foto.akvaryum.com/fotolar/49423/060820182242351.jpg[/IMG]

Spektrumları kullanarak ters problem çözdüm, 2 karışım, 3 tip lamba (warm, natural, cool white) ve ideal fotosentezi karşılatırdım.

Öncelikle ışığı karşılaştırırken parametre ve metrik olarak neyi kullandığımı anlatayım.


Aşağıda Figür 1'de turuncu olan grafik McCree diye bir amcamızın seneler önce yaptığı ve hala kullanılan bir bilimsel çalışmanın ürünü. 20 civarı bitkinin ortalama en iyi fotosentez yaptığı dalga boyları. Bu aslında şu demek, bitki en iyi 640 nm'de en kötü de 490nm civarı fotosentez yapıyor. Nasıl göz için sadece yeşile yüklenip en iyi luxu elde edeceksek burada da 640'a yüklenip en iyi fotosentezi elde etmeyi deneyebiliriz ancak işler öyle yürümüyor. Fotosentez aşamalarındaki basamaklarda farklı pigmentler klorofil a ve b kullanılıyor ve bunların dalgaboyuna bağlı peakleri farklı noktalarda ve bu konudaki yabancı ders kitapları bu ayrı dalga boylarının etkisinin 2+2=8 ettiğini söylüyorlar, yani geniş spektrumda her iki klorofili birden excite etmek çok önemli.. Bu çalışmada mc cree'nin grafiğine en yakın grafiği çizdiren karışımı veren ledlerin sayılarını bulmaya çalıştım. [B]Bundan sonrası paragraf bitene kadar işin tekniğini merak edenler için bir bölüm, merak etmeyene kafa karıştırıcı gelebilir alt paragrafa geçebilirsiniz.[/B] Bunu yaparken de önce bir alan fonksiyonu tanımladım. Bu fonksiyon, hangi ledden kaç adet kullanacağımı alarak karışımı hesaplıyor ardından karışım ile mc cree'nin verisi arasındaki farkı buluyor. Bu farkı daha iyi anlaşılsın diye grafikte gri olarak boyadım. Şimdi amaç bize bu taralı alanı en küçük hale getirebilecek karışımı hazırlamak. Bunu yapmak için de tanımladığım bu fonksiyonu global optimizasyon yöntemi olan pattern search ile optimize ettim. (Aslında alanı hesaplamak için yazdığım mc_cree-karisim vektörünü bir de weight fonksiyonu olarak kullandığım mc cree'nin data vektörüyle elementwise olarak çarptım ki verimin yüksek olduğu dalga boylarındaki alanların, verimsiz bölgedeki alanlardan değerli olsun) sonra bunların karesini aldım ki eksi ve artı alanlar birbirini götürmesin (leaset square yöntemi) Tabi karışımı hesaplarken de mc cree'nin ideal saydığım ışıklandırmasını hesaplarken de spektral fonksiyonu grafiğin altındaki toplam alana, yani toplam watta bölerek normalize ettim ki, miktardan bağımsız, oransal olarak ışık dağılımın bulayım. Grafikler miktardan bağımsız olacak şekilde toplam güç üzerine normalize edildi. Yani üst üste 5 tane natural koyalım mccree'yi geçelim gibi bir durum yok. Amacımız Aynı güçte ideal spektruma yaklaşmak. İdeal spektrum olarak seçtiğimiz cree dağılımının bir güzel yanı da en düşük olduğu yerde bile ortalama spektral gücünün yarısından fazla bir güçte olduğu için yüksek CRI sağlayarak her dalgaboyunu görmemizi sağlıyor ve CRI olarak da bize iyi bir lamba sunuyor. Hesaplamayı yaparken her tip ledin (kırmızı mavi, cool white vb) harcadığı watt'ı eşit olarak ışığa çevirdiğini kabul ettim (eşit lümen değil eşit ışık olarak ışınan watt) yani hepsi 1 watt'ın x kadarını ısı olarak kaybedip 1-x kısmını ışıyor.

[IMG]https://foto.akvaryum.com/fotolar/1/070820180138471.jpg[/IMG]
Figür 1

Kullandığım led dataları edison opto marka ledin mavi, yeşil, turuncu (amber), kırmızı, deep red (derin kırmızı), warm white, natural white, cold white ledleri, bir de EPILED'in 430nm UV-Mor ledi
Edixeon S serisi beyaz ve S1 Single Color serisi datalarını aldım. Farklı led marka ve modellerinde daha farklı sonuçlar gelecektir. Kullandığım dataları Figür 2'de verdim
http://www.edison-opto.com.tw/files/doc/Edison%20Opto_Edixeon%20S%20White%20Series_Eng_V5.pdf
http://www.edison-opto.com.tw/files/doc/Edison%20Opto_Federal%203535%20UV%20&%20IR%20Series_Eng_V4.pdf

[IMG]https://foto.akvaryum.com/fotolar/1/070820180158131.jpg[/IMG]
Figür 2

Önce kolay bulunabilen mavi yeşil turuncu kırmızı ve 3 tane beyaz (sıcak, doğal, soğuk) ledi kullanarak bir ters çözüm yaptım ve bu lambalarla ideal dağılımı Figür 3'deki Karışım #1 gibi spektrum verir şekilde buldum, lamba sayısı olarak da;
toplam 29 lambada aşağıdaki sayıda ve türde lamba kullanmayı söyledi:
mavi 5
yeşil 3
turuncu 0
kırmızı 0
warm 13
natural 0
cold 8

ardından 7 değil 9 çeşit lamba ile aynı işlemi yaptım ve deep red ile 430 nm uv led'i de koydum. Sonuç Karışım #2 olarak çıktı.
30 lambada önerilen karışım bu:
mavi 3
yeşil 3
turuncu 0
kırmızı 1
warm 7
natural 3
cold 0
uv 8
deep red 5

[IMG]https://foto.akvaryum.com/fotolar/1/070820180205211.jpg[/IMG]
Figür 3

Sadece beyazları kullandığımız durum ile, karışım 1 ve karışım 2'yi Figür 4'de gözlemleyebilirsiniz:
[IMG]https://foto.akvaryum.com/fotolar/1/070820180215441.jpg[/IMG]

Burada beyaz ışıklar arasında bitki için cool white en kötü performansı gösteriyor. Cool White'a 40, Mc Cree'ye 100 verip diğerlerini notlarsak;

McCree 100
Karışım #2 74
Karışım #1 57
Natural 54
Warm 44
Cold 40

alıyor. Benim buradan çıkarımım şu oldu. Eğer deep red, uv'ye yakın mor gibi ekstra ledler kullanmayacaksanız bitki için doğrudan Natural White led kullanabilirsiniz. Karışım 1 ile natural white arasındaki performans farkı dizilimle, hesapla, ayrı ayrı ürün almayla uğraşmaya değecek bir fark değil. Bir de ışıklar karışınca ışığı homojen dağıtma problemi olacak. Ben özel ledler kullanacağım derseniz tek tip lambalara kıyasla oldukça iyi performans alabileceğiniz bir karışım yaptırabilirsiniz.

Grafiğe bakınca 480 nm civarı ışınım yapan bir led olsa, karışımı daha iyi hale getirebiliriz gibi görünüyor, o noktada biraz eksiklik var. Bunun dışında 400-420, 675-700 arasını da kapsayacak led kullanabiliriz, çalışmanın devamında görülebilir 400-700nm spektrumunun biraz dışına çıkarak UVA kısmında ışınım yapan ledleri de inceleyeceğim.[EDIT]bjkalley,2018-08-07 02:47:28[/EDIT]

Kendisi led alıp ışıklandırma toplatmak isteyen üyelere yönelik detaylı bir hesaplama aracı geliştirdik. [URL]https://www.akvaryum.com/Hesaplayici/led_sayisi.asp[/URL] Bu araç ile led tiplerinden adetler seçerek bu ledin oluşturduğu spektrumu, ona karışılık gelen Kelvin, CRI ve Watt değerlerini hesaplayabilmek mümkün.

Refet Bey,

Öncelikle bu güzel yazı için çok çok teşekkür ederim,

Haftalardır çözemediğim sorunum için sizlerden destek rica ediyorum;
en:120cm , boy:120cm , h:50cm olan bir cichlid akvaryumu yaptırmak istiyorum ve içine koyacağım Antalya doğasına ait delikli kreç kayaları ( Falez) dekorumu , balıklarımı doğal, cıvıl cıvıl gösterecek bir aydınlatma öneriniz ne olabilir,
yazınızdan okuduğum bilgiler ışığında https://tr.aliexpress.com/item/Full-Spectrum-54W-LED-Aquarium-Lights-Reef-Corals-Freshwater-Refugiums-E27-SPS-LPS-Corals-Grow-Lamps/32790164736.html?spm=a2g0s.13010208.99999999.259.5bc53c00Up6vX4 linkinde göreceğiniz lambalardan yararlanmak istiyorum, öncelikle bu tip mercekli led ler ile çözüm bulabilir miyim, eğer bu tarz ışıklar olmaz derseniz nasıl bir ışıklandırma önerirsiniz.

2014'de bunu almıştım, hatta özelden firmayla yazışıp beyaz ve mavi karışımı yaptırmıştım:

[IMG]https://foto.akvaryum.com/fotolar/1/311020181922591.jpg[/IMG]

Geldiğinde harikaydı, onaylayıp güzel de yorum yaptım ancak önce gücü azaldı sonra adeta söndü ben de yine floresana döndüm. Led nemden çok etkileniyor. Tabi benim hobi odam bayağı nemliydi. Siz led lambaları kapalı kapak içinde olmayacak şekilde su yüzeyiyle de mesafeyi uzak tutarak kullanabilirsiniz, uzak tutunca da mercak şart oluyor.

Mercek ile ilgili hatalı bilgiler var, mercek toplam ışık gücünü arttırmaz, bilakis azaltır. İnce veya kalın kenarlı olmasına göre yayar veya toplar. Biz ince kenarlı olanı, ışığı toplayanı kullanıyoruz, ışık yukarıda olunca akvaryumun dışına kaçacak ışığı toplayıp akvaryuma ilettiği için işimize yarıyor ve su yüzeyinden fazla yüksekteki ledlerde kendinen lensli değilse lens gerekir.

[QUOTE=bjkalley]2014'de bunu almıştım, hatta özelden firmayla yazışıp beyaz ve mavi karışımı yaptırmıştım:

[IMG]https://foto.akvaryum.com/fotolar/1/311020181922591.jpg[/IMG]

Geldiğinde harikaydı, onaylayıp güzel de yorum yaptım ancak önce gücü azaldı sonra adeta söndü ben de yine floresana döndüm. Led nemden çok etkileniyor. Tabi benim hobi odam bayağı nemliydi. Siz led lambaları kapalı kapak içinde olmayacak şekilde su yüzeyiyle de mesafeyi uzak tutarak kullanabilirsiniz, uzak tutunca da mercak şart oluyor.

Mercek ile ilgili hatalı bilgiler var, mercek toplam ışık gücünü arttırmaz, bilakis azaltır. İnce veya kalın kenarlı olmasına göre yayar veya toplar. Biz ince kenarlı olanı, ışığı toplayanı kullanıyoruz, ışık yukarıda olunca akvaryumun dışına kaçacak ışığı toplayıp akvaryuma ilettiği için işimize yarıyor ve su yüzeyinden fazla yüksekteki ledlerde kendinen lensli değilse lens gerekir.[/QUOTE]
İlginize teşekkür ederim,
link de ki mercekli lenslerden hangi ışık kombinasyonunu ve kaç lambayı tavsiye edersiniz, bu lambaları tavandan sarkıtarak akvaryumun biraz üstün de şapka tarzı avize içinde konumlandırmak istiyorum, ne dersiniz?,
saygılar.

Tankınızın en boy oranı tek bir sarkıt için gayet uygun.

Ben olsam cichlid tankı için listede iki kırmızı olan ve yeşil olmayan model C'yi seçerdim. Yeşil beyazın içinde bolca var, kırmızı ile zenginleştirme daha iyi olur.

Refet Bey iyi günler.Her ne kadar konuları takip etsem de bazı hesaplama programlarından par veya watt hesapları yapsam da tam olarak bilgi sahibi olamıyorum bu konularda.
120 (boy) 60 (en) 50 (yükseklik) ölçülerine sahip bir akvaryumum var.Bu akvaryum da anubias ve java fern türlerinde bitki yetiştirmek ve yanında da piranha beslemek istiyorum.Anubias ve java fern düşük ışık kaynağında da yetişebildiğini biliyorum ve piranhalar da düşük ışık seviyor.Benim bu akvaryum da piranhaları rahatsız etmeden bu tür bitkileri yetiştirmem için led veya T5 olarak nasıl bir ışıklandırma sistemi (watt,par değerleri vs ) kullanmam gerekmektedir ?
İyi günler.

O kadar okudum anlayamadım,bilen birine soruyorum 160x60x60 ölçülerinde brüt 576 litre bitkisiz monstrr akvaryumu için balıklatın rengini doğal canlı güzel görmek için kaç wat kaç kelvin modül led kullanmam gerekli