püf noktası : Nitrite karşı tuz

Normalde acısuda (deniz suyu karıştığı için hafif tuzlu tatlısu) yaşamayan balık türlerinin

akvaryumlarına dahi az bir miktar tuz eklenmesinin önerildiğini sıkça duyar ve okuruz. Bazı

akvaristler, akvaryumlarına az bir miktar tuz eklediklerinde balıklarının daha sağlıklı

olduğunu gözlemişlerdir, bu nedenle de başkalarına da önerirler. Ama çoğu, balıkların tuz

eklenince neden daha sağlıklı olduğunu tam olarak kestiremez, bunu tuzun balığa zarar

veren bazı parazit ve mantarlar üzerindeki öldürücü veya zayıflatıcı etkisine yorar.

Bu, canlı doğuranlar gibi nitrite nispeten dayanıklı türler için temel gerekçe olabilir. Fakat

tuzun, özellikle Tanganyika çiklitleri gibi nitrite karşı son derece hassas balıklar için daha

önemli sayılabilecek bir yararı var; o da nitrite rakip olması, yani bir anlamda nitriti nötralize

etmesi. Bunun nasıl olduğunu Diana Walstad Ecology of the Planted Aquarium adlı

kitabında anlatmiş.

Sudaki tuzun (NaCl) artması nitritin toksik (zehirli) etkisini önemli ölçüde azaltıyor çünkü

tuzdaki Cl- iyonları, balığın solungaçları aracılığıyla aldığı NO2- iyonlarıyla doğrudan rekabet

ediyor. Yani, nitrit iyonlarıyla beraber alınan klorür iyonları, solungaçlardan emilen nitriti

seyreltiyor, dolayısıyla da toksik etkiyi azaltıyor. Tuz konsantrasyonu ne kadar yüksekse

nitritin etkisi o kadar azalıyor. Çeşitli balık türleri üzerinde yapılan araştırmalar, nitritin, her 1

mg/litresi başına 20 mg/litre tuz eklenerek %100'e yakın etkinlikte nötralize edilebileceğini

göstermiş. 0.5 mg/litre düzeyindeki nitritin çoğu balık için ölümcül olduğu düşünülürse, 10

nötralize etmeye yeteceği anlaşılıyor. Deniz suyunda yaklaşık 28000 mg/litre tuz olduğunu

göz önüne alacak olursak, nitritin tuzlusu akvaryumları için bir tehdit olmamasına şaşmamak

Suyun pH değeri de nitritin etkisini belirleyen faktörlerden biridir. pH düştükçe nitritin toksik

etkisi artar, çünkü pH düştükçe nitritin (NO2-N) daha yüksek bir oranı esas toksik formu olan

nitrik asite (HNO2) dönüşür. Öte yandan, amonyum/amonyak ikilisinde de suyun pH

derecesi yükseldikçe çok daha zehirli olan amonyağın payının arttığını hatırlayın; aşağısı

bıyık yukarısı sakal hesabı. Fakat biyolojik dengesi oturmuş bir akvaryumda amonyak, atılan

yemin miktarına bağlı olarak sadece geçici çıkışlar gösterir, sonra hemen hemen sıfıra kadar

iner. Bir seferde çok yem atmaktansa, az ve sık yem atarak geçici amonyak yükselişlerinin

balıklarda yarattığı az bir stres daha da azaltılabilir. Nitritin ise balığın tolerans sınırlarına

dayanıp balık sağlığı üzerinde sürekli bir tehdit yaratması, tatlısu akvaryumlarında daha sık

karşılaşılan bir durumdur. Nitriti düşük tutmak için havalandırma ve aerobik filtrasyonun çok

iyi olması gerekir. Amonyum ve nitrit tüketimi için Lemna minor gibi suüstü bitkilerinden de

yararlanılabilir.

1. Ecology of the Planted Aquarium, Diana Walstad

2. Handbuch Aquarienwasser, Hanns-J. Krause